Дзярливая птушка (Гараватка - 1) (на белорусском языке)   ::   Акула К

Ды й ласавацца-ж будзе не абы як, але абавязкова на воку ў сваiх сяброў - канечне, каб бачылi, зайздросьцiлi й аблiзвалiся, асаблiва-ж доктаравы Ўладзiк i Стась. Цi раз iм ужо iм пра тое хвалiўся.

Ажно чорту нямытаму нешта ў галаве перакулiлася. Насупiўшыся, швэндаўся ўчора, не дазволiў нават на купальскую ноч у сяло да бацькоў зьбегаць, ды потым iз моладзьдзю ля вогнiшчаў i вады пазабаўляцца, папарацi кветкi пашукаць. Варажыла на нядобрае. Сяньня на досьвiтку, быццам i гаворкi пра тое сьвята й абяцанкаў нiякiх не было, устрэў яго асаднiк i загадаў статак выганяць. Аб падмене й грашох - нi слуху, нi духу. Ледзь асьмелiўся хлопец адчынiць рот, як пан накiнуўся на яго з лаянкай i пагрозамi. Нават тое марнае сьнеданьне камяком у горле засела. Колькi-ж паплакаў хлопчык на полi. Жалем разьпiралi ягоныя грудзi царкоўныя званы, што клiкалi да сябе. Заплыўшымi слязьмi вачыма сачыў ён моладзь i старэйшых, што праз Гараватку й празь лес iшлi ў Гацi. Спачатку нават наважыўся быў кiнуць статак, плюнуць на асаднiка й увесь яго нялюбы род ды пабегчы дадому. Адно як прыгадаў хатнюю галечу ды й тую магчымасьць, што бацька можа вылупцаваць i назад за руку прывесьцi (было ўжо раз i гэтак), тады й думкi з галавы вытурыў.

Трэцi ўжо год пасьвiў Янук Бахмач Лазоўскага статак. Мог-бы ўжо й кiнуць, калi-б ня тая прага да навукi. Кончыўшы пачатковую вясковую школу, мог-бы, як некаторыя iншыя вясковыя падлёткi, бацьку пры гаспадарцы памагаць. Працы хапала. Дык дзе-ж там. Вучыцца яму далей карцiла.

Летась пад вясну тое было. Спытаў бацьку, цi пусьцiць яго наступнай восеньню ў пятую клясу гацкай сямiгодкi. Бацька ня супраць-бы далей сына вучыць, калi-б ня тая вечная нiшчымнiца ў хаце. Хадзiць штодзень за чатыры кiлямэтры ў школу - гэта ня жартачкi, вунь колькi абутку трэба. Дый зь ежай праблема. Дома з аднэй мiскi капусты пасёрбае, а ў школу дык скварку якую трэба. А дзе яе браць?

- Iздзi, сынок, калi цябе да навукi цягнiць, - казаў Пракоп Бахмач Януку. - Толькi помнi, што з абуткам у мяне коратка. От, калi ў лапцёх будзiш хадзiць, дык лыка хвацiць. Сам памяркуй...

Бацька казаў праўду. Той малаўраджайны клiнок зямлi з трох гактараў - ня выкармiць, не апране й не абуе, нават калi летам i ў лiпавiцкага пана крыху пазаробiш. Асаблiва цяжка было з вопраткай i абуткам - хоць ты гвалт крычы. Меў Янук аднаго, на тры гады старэйшага, брата Мiколу. Кульгавы на левую нагу быў. Не памятаў Янук, калi брат калекам стаў. Разказвалi, што, будучы яшчэ малым, гадоў цi не каля сямi маючы, пасьлiзнуўся й упаў хлапец на мокрадзi ля памыйнага цэбра. Скардзiўся на боль у левым суставе. Бязь лекарскае помачы костка пачала загнiвацца, i мусiлi паслаць Мiколу ў шпiталь. Таму, што на большае не ставала грошы, дык адно спынiлi загной. Ад таго часу запаволiўся рост Мiколавай нагi. Была яна цяпер карацейшая за правую на цэлай поўпядзi. Бацька мяркаваў калеку на шаўца вывучыць. Сам Мiкола нянадта на кнiгi налягаў, а калi-б i стараўся вучыцца, дык навошта? Не было нiкуды дарогi вясковаму, асаблiва яшчэ праваслаўнаму, чалавеку. Як мухi-лiпучкi, абсаджвалi паны ўсё й усюды сваймi ўраднiкамi. Заставалася Мiколу брацца за малаток i капыл, цi йголку з ножвiцамi, каб свой кавалак хлеба мець. Так пастанавiў Пракоп Бахмач, перш iз жонкай Аленай гэтую справу добра ператросшы.

Янука цягнула да навукi, як п'янiцу да гарэлкi, хоць, каб хто спытаў, навошта яму школа, дык мо й не адказаў-бы. Проста няўрымсьлiвая прагнасьць ведаў не давала супакою. А як ты ў лапцёх у местачковую школу пакажасься? Засьмяюць, праходу не дадуць. Як сьвет сьветам, ня чуў нiхто, каб хто ў гацкую школу ў лапцёх хадзiў.

Лазоўскi сулiў на гэты год восем пудоў жыта й новыя боты. Тут-то й была найлепшая разьвязка.