Тамтэй (на белорусском языке)   ::   Де Мопассан Ги

Напэўна, адзiнота вельмi небяспечная людзям iнтэлектуальнай працы. Нам трэба, каб вакол нас былi людзi, якiя думаюць, размаўляюць. Калi мы на доўгi час застаёмся адны, мы запаўняем пустку вакол нас прывiдамi.

Вельмi вясёлы, я вяртаўся ў гатэль бульварамi. Прадзiраючыся праз натоўп, я згадваў з лёгкай iронiяй мае жахi, мае думкi мiнулага тыдня. Як я мог верыць у тое, што нейкая нябачная iстота жыве разам са мною пад адным дахам! Якi ўсё ж слабы наш розум - ён затуманьваецца, як толькi нас уражвае нейкая нават самая маленькая незразумеласць.

Замест таго каб зрабiць простую выснову: "Я не разумею, бо не магу вызначыць прычыны", мы адразу пачынаем уяўляць сабе жудасныя таямнiцы i звышнатуральныя сiлы.

14 лiпеня. - Дзень Рэспублiкi. Я гуляў па вулiцах i цешыўся, як дзiця, з ракет i сцягоў. Вельмi недарэчна, калi людзi радуюцца ў пэўны, вызначаны дзень, паводле ўрадавага загаду. Народ - гэта дурны натоўп, якi часам бязглузда церпiць, а часам жорстка паўстае. Яму кажуць: "Радуйся!" Ён радуецца. Яму кажуць: "Iдзi бiся з суседам". I ён iдзе бiцца. Яму кажуць: "Галасуй за iмператара". I ён галасуе. Пасля кажуць: "Галасуй за рэспублiку". I ён галасуе за рэспублiку.

Тыя, хто кiруе народам, таксама дурныя, але яны падпарадкоўваюцца не людзям, а прынцыпам. А прынцыпы гэтыя бязглуздыя, няслушныя i нiкому не патрэбныя, хоць бы толькi таму, што яны - прынцыпы, гэта значыць iдэi, што лiчацца слушнымi i непахiснымi. Непахiснымi ў гэтым свеце, дзе нельга нi ў чым быць пэўным, бо нават святло - iлюзiя, гук - iлюзiя.

16 лiпеня. - Учора я пабачыў рэчы, якiя мяне глыбока ўразiлi.

Я вячэраў у маёй кузiны, панi Сабле, муж якой камандуе 76-м стралковым палком у Лiможы. Апроч мяне былi запрошаныя яшчэ дзве маладыя жанчыны. Муж адной з iх, доктар Паран, шмат займаецца нервовымi хваробамi i некаторымi незвычайнымi з'явамi. Цяпер ён праводзiць доследы ў галiне гiпнозу i сугестыi.

Ён доўга расказваў нам пра плённыя вынiкi доследаў ангельскiх вучоных i лекараў Нансiйскай школы.

Рэчы, пра якiя ён гаварыў, здалiся мне такiмi дзiўнымi, што я адмовiўся ў iх паверыць.

"Мы знаходзiмся на шляху, - казаў ён, - да адкрыцця адной з найвялiкшых таямнiц прыроды, цi, лепей кажучы, найвялiкшых таямнiц у гэтым свеце, бо ёсць напэўна i iншыя, на iншых планетах. З таго часу, як чалавек навучыўся думаць, з таго часу, як ён навучыўся выказваць думкi словамi або пiсьмова, ён адчувае, што побач з iм iснуе нейкая таямнiца, недаступная яго грубым i недасканалым органам пачуццяў. Чалавек iмкнецца кампенсаваць слабасць пачуццяў напружаннем свайго розуму. Калi гэты розум быў яшчэ ў зародкавым стане, залежнасць чалавека ад нябачных з'яў прыняла проста жахлiвыя формы. Якраз тады нарадзiлiся народныя вераваннi ў звышнатуральнае, легенды, духi, феi, гномы, прывiды. Я б дадаў сюды i легенду пра Бога, бо нашыя ўяўленнi пра творцу, з якой рэлiгii яны б нi паходзiлi, - гэта самыя пасрэдныя, самыя бязглуздыя, самыя непрымальныя прадукты розуму напалоханых iстот. Лепей за ўсiх сказаў Вальтэр: "Бог стварыў чалавека паводле свайго падабенства, але чалавек адплацiў яму тым самым".

Але вось ужо трохi болей за стагоддзе адчуваецца наблiжэнне адкрыцця чагосьцi новага. Месмер i некаторыя iншыя вывелi нас на нечаканы шлях, i мы дасягнулi, асаблiва за апошнiя чатыры-пяць гадоў, незвычайных вынiкаў".

Мая кузiна, таксама вельмi недаверлiвая, усмiхнулася. Доктар Паран сказаў ёй:

- Хочаце, я паспрабую вас усыпiць?

- Ну,вядома.

Яна села ў фатэль. I ён пачаў пiльна глядзець ёй у вочы, гiпнатызуючы яе. Раптам я адчуў нейкае хваляванне, сэрца маё забiлася, горла сцiснулася. Я бачыў, як павекi ў панi Сабле цяжэюць, вусны сцiскаюцца, дыханне робiцца перарывiстае.

Праз дзесяць хвiлiн яна ўжо спала.

- Сядзьце за ёй, - сказаў лекар.

Я сеў за ёй. Ён даў ёй у рукi вiзiтную картку i сказаў:

- Гэта люстэрка.