Ноч пры дарозе (на белорусском языке)   ::   Черный Кузьма

- Куды вы, браткi, чаго?! - крыкнуў Мiкiтка, стаўшы на сваiм кажуху.

Было нешта такое ў яго голасе, што вызвала ў жабрака думку, што тут робiцца нешта надзвычайнае - стогнуць, бразгаюць сярод ночы, крычаць не па-людску... Ён зноў абярнуўся на хату вачыма i глянуў на вiсячую сярод хаты лямпу. Можа ён зноў лёг бы драмаць, але ўбачыў пiльшчыкаў, з клункамi за плячыма, гатовых у дарогу.

- А дзе ж цыганы? - запытаў ён нясмела.

- Уга-а-а, - адказаў Мiкiтка, - тыя ўжо чорт ведае дзе, - першымi за ўсiх уцяклi.

Жабрак узняўся з пасцелi, а Мiкiтка загрукаў кулаком у дзверы, за якiмi спалi прыехаўшыя з iм.

"Тыя ўцяклi, гэтыя збiраюцца ўцякаць; усе ўцякаюць, - падумаў жабрак, нешта нейкае ёсць. А калi ўсе ўцякаюць, то значыць, i мне трэба ўцякаць".

I ён стаў паволi адзявацца.

"Выйду я апошнiм, - думаў ён далей, - калi часам i абвiнавацяць, дык не я першы".

А ў чым яго цi каго другога з начлежнiкаў маглi абвiнавацiць, ён не знаў, ды i не стараўся высветлiць сабе. Таксама не знаў ён, чаго ён збiраецца ўцякаць - усе ўцякаюць нечага, значыць, i мне трэба. I адчуваў ён сябе так, як бы быў у чым вiнават. Але i заўсёды ён сябе так адчуваў.

З адным вялiкiм жаданнем як можна скарэй выбрацца адгэтуль пiльшчыкi рушылi з хаты. На дварэ было ўсё звычайна, так як i ва ўсякую другую ноч. Свяцiлi зоры, было холадна, у вёсцы не было нiякiх зыкаў.

I пасля таго суму i жаху, якi найшоў быў на iх у хаце, яны зразу адчулi ў сабе прылiў вясёласцi.

"Усё тое" асталося там, у хаце, гаварылi ў iх усе пачуццi, а тут "нiчога гэтага" няма, усё звычайна.

Угледзеўшы, што малодшы нешта падкладае жанчыне пад галаву, Кузьма ў нейкiм дзiкiм захапленнi закрычаў весела i моцна:

- Эй, ты там, камсамол, давай там якую-небудзь раду!

I потым, засаромеўшыся гэтае свае выхадкi, вiнавата выскачыў за вароты. Там стаяў Улас i ўсё тупаў нагамi на адным месцы.

Скрыпнулi вароты, i на вулiцу выйшаў жабрак, шэры i незаметны ў змроку.

- Слухай, ты, - сказаў яму Кузьма, - чаго ўцякаеш, спаў бы сабе там.

Жабрак нiчога не адказаў, а крута павярнуўся i пайшоў хутка ў другi бок, не аглядаючыся.

I ўсё думаў: "Скарэй бы далей адысцi, а то яшчэ дагоняць ды абвiнавацяць.. Нешта нейкае робiцца - уцякаюць, крычаць, стогнуць... Добра, што хоць выбраўся адтуль".

I нейкая буйная радасць саўсiм ахвацiла iх. Яны на хвiлiну аж прыпынiлiся сярод двара, як бы разбiраючы, дзе яны i што з iмi робiцца. I захацелася iм абодвум тады крычаць моцна або спяваць. I яны хутка пайшлi к варотам. Каля крайняга ад варот акна Кузьма прыпынiўся i глянуў скрозь асвечаную шыбу ў сярэдзiну хаты. Там, нагнуўшыся над жанчынай, стаялi ўжо ўсе трое - Мiкiтка i яго два спадарожвiкi.

I яшчэ хутчэй ён закiваўся па дарозе. А Ўлас i Кузьма пайшлi ў бок вёскi. Яны не аддавалi сабе адчоту, чаго яны ўцякаюць, ад чаго iм так весела. Хутка iшлi яны; мiнулi скора вёску i пайшлi палямi, самi не думаючы, куды - куды прывядзе дарога. Кузьма не думаў ужо нi аб гаспадарцы, нi аб спакойным жыццi дзе-небудзь у вёсцы. I было ў iх у абодвух такое пачуццё, хоць i зiмою цягацца па ўсякiх глухiх кутках, хоць вечна так вандраваць, абы быць далей ад усяго таго, што нават падобна да смерцi. Усё iншае не мае нiякае вартасцi, абы толькi жыць, жыць...

А ў той самы час у карчме было вось што: рыжы ўвайшоў у палавiну, дзе былi начлежнiкi.

- Паўцякалi, - сказаў ён дрыжачым голасам, агледзеўшы вакол хату. Паўцякалi, - яшчэ раз паўтарыў ён i, як бы ад слабасцi, сеў на лаўку каля парога i маўчаў.

- I гэтыя збiраюцца ўцякаць, - яшчэ сказаў ён, бачачы, што павятовыя нешта збiраюцца рабiць - тупаюць каля хворай i на хаду адзяюцца.

- Iдзi, Мiкiтка, запрагай, - сказаў старэйшы.

- Давай ключы, рыжы, - ухмыльнуўся Мiкiтка i пайшоў на двор.

А тыя два сталi гаварыць мiж сабою.

- Дык як жа мы яе паложым?.. - сказаў старэйшы.