Крэсла з гербам i розныя крыминальныя гисторыи (на белорусском языке)   ::   Хомченко Василий

"Я другой такой страны не знаю, где так вольно дышит человек..." - прымушалi спяваць нават зэкаў, ведучы iх на катаржныя работы.

Я - дзiця часу - быў абалванены нашай фальшывай iдэалогiяй нароўнi з мiльёнамi iншых равеснiкаў. Я верыў, што жыву хоць i бедна, затое ў самай справядлiвай краiне.

З чацвёртага класа цi нават раней я пiсаў вершы, апавяданнi, п'есы. Слаў допiсы ў газеты, iх друкавалi, асаблiва часта ў "Пiянеры Беларусi". Па гэтай прычыне мяне выбiралi рэдактарам класнай насценнай газеты, якую я адзiн i выпускаў, запаўняючы яе сваiмi ж допiсамi i вершамi.

Здаецца, у шостым класе, а гэта было ўжо ў Бялынкавiчах, бо ў нашых Канiчах мелася толькi чатырохкласная школа, мяне таксама прызначылi рэдактарам класнай газеты. Я ўзяўся за яе выпуск з вялiкiм жаданнем i натхненнем. Як i заўсёды, сам напiсаў тэкст, зрабiў малюнкi. Паколькi класны кiраўнiк, настаўнiк Герасiмовiч, не сказаў, як назваць газету, назву прыдумаў я. Прыдумалася лёгка: раз мы будуем сацыялiзм, то хто мы? Сацыялiсты. Так я i назваў газету. Гатовы нумар газеты я павесiў у класе да пачатку заняткаў. Вучнi чыталi, смяялiся з карыкатур, хвалiлi вершы. Я думаў, што гэтак жа пахвалiць i настаўнiк Герасiмовiч, урок якога быў першы. Я помню яго чалавекам спакойным, акуратным, педантычным. Адзяваўся ён заўсёды ў галiфэ i гiмнасцёрку, пашытыя з нейкага шэрага матэрыялу, i хромавыя боты. Ваенны рэмень перахоплiваў яго гiмнасцёрку. Хадзiў ён павольна, асцярожна, як бы баяўся наступiць на нешта вострае. Я лiчыў, што ён проста бярог свае боты, таму i ступаў эканомна. Герасiмовiч зайшоў у клас, паклаў на стол класны журнал, канспекты i ўбачыў насценгазету. Я чакаў яго ўсмешкi, пахвалы, а ўбачыў перапалоханы твар. Амаль подбегам кiнуўся ён да газеты, сарваў яе, парваў на шматкi i кiнуў у сметнiцу.

- Хто табе даў такую назву газеты? - спытаў ён у мяне.

- Сам прыдумаў.

- А ты ведаеш, хто такiя сацыялiсты?

- Тыя, хто будуе сацыялiзм. Мы ўсе - сацыялiсты.

- Сацыялiсты - гэта здраднiкi рабочага класа, апартунiсты, ворагi Трэцяга Iнтэрнацыянала. Ты даў газеце варожую назву.

Я адразу зразумеў, якая небяспека навiсла нада мной. Усё, канец маёй вучобе, пiянерыi, i мяне пасадзяць у турму. Нiчога не прыбаўляю, я забаяўся турмы па-сапраўднаму, асаблiва калi нейкi раённы энкавэдыст выклiкаў мяне ў кантору сельсавета i ўсё дапытваўся, хто мяне навучыў назваць так газету. Ён мне тады i растлумачыў, што за антысавецкую дзейнасць нясуць крымiнальную адказнасць з чатырнаццацi гадоў. А мне ўжо было столькi.

Абышлося, на шчасце, лёгка. Абмеркавалi мяне на класным сходзе i занеслi маё прозвiшча на ганебную чорную дошку, дзе яно красавалася тыднi два. Былi тады такiя метады выхавання - чырвоная i чорная дошкi. Перадавiкоў заносiлi на першую, адстаючых або тых, хто правiнiўся, - на чорную.

Турму я на гэты раз абмiнуў.

У турму я трапiў праз чатыры гады, у той страшны, невядомы дагэтуль у цывiлiзаваным свеце тэрор - у трыццаць сёмым годзе. Сталiнскi тэрор знiшчаў мiльёны людзей сумленных, працаздольных, творчых. Знiшчаў фiзiчна i душыў маральна ўсё жывое, iнiцыятыўнае, разумнае. Прыкрываўся гэты тэрор шырмай Канстытуцыi, якая па вонкавых прыкметах была бадай цi не самай дэмакратычнай Канстытуцыяй у свеце. I за яе шырмай, за яе частаколам з калючага дроту пакутавалi i гiнулi мiльёны бяспраўных.

Я вучыўся на чацвёртым курсе рабфака пры Беларускiм унiверсiтэце. Жыў у iнтэрнаце на Нямiзе, 21. Жыў па-студэнцку ў нястачах, не кожны вечар клаўся спаць павячэраўшы. З дому дапамогi не было. Ды i адкуль яна магла быць, калi бацькi-калгаснiкi, лiчы, прыгонныя, нiчога з калгаса не атрымоўвалi, працаднi iх былi пустыя. I калгас не кiнеш, не паедзеш на заробкi, бо пашпартоў калгаснiкам не давалi.

Аднойчы атрымаў ад бацькi лiст. Ён скардзiўся, што зноў у калгасе атрымалi на працаднi грамы. З грашовым падаткам не разлiчыўся, здаў толькi мяса, малако, воўну.