Крэсла з гербам i розныя крыминальныя гисторыи (на белорусском языке)   ::   Хомченко Василий

"Можа б, ты, сынок, памог мне грашыма, каб той падатак заплацiць", - папрасiў бацька. Значыць, у яго ўжо не было нiякага выхаду, раз звярнуўся да мяне з такой просьбай-мальбой. Гэта была адчайная просьба.

Не пераставаў я пiсаць апавяданнi i вершы i ў час вучобы на рабфаку. Напiсанае заносiў у розныя рэдакцыi, сачыў за лiтаратурным жыццём рэспублiкi, наведваў i сходы ў Саюзе пiсьменнiкаў. Пазнаёмiўся з Эдуардам Самуйлёнкам, Пятром Глебкам, Алесем Якiмовiчам, супрацоўнiкам газеты "Лiтаратура i мастацтва" Пятром Хатулёвым. Меў добрую гаворку аднойчы са мной Мiхась Лынькоў. I вёў дзённiк, куды запiсваў пра ўсе гэтыя сустрэчы i гаворкi.

Запiсаў у той дзённiк i пра бацькаў лiст. Апiсаў яго змест i ад сябе дадаў заключную фразу: "I ўсё гэта адбываецца пад шчаслiвым сталiнскiм сонцам". Фразу для сябе пагiбельную.

Ва ўсе часы тэрору быў разгул даносчыкаў, паклёпнiкаў, калi адной заявы-даносу хапала, каб доля чалавека была вырашана - яго арыштоўвалi. Сталiнскi тэрор i яго законы былi страшней нават тэрору iнквiзiцыi. Тады для асуджэння чалавека было мала заявы аднаго сведкi-даносчыка, а патрабавалася тры сведкi. Даносчыкi i сексоты пры Сталiне мелiся ў кожнай арганiзацыi, брыгадзе, класе, у ротах, узводах, на кафедрах, ва ўсiх аддзелах, камiтэтах. Даносчыкi i старалiся, бо за iмi назiралi iншыя даносчыкi. Якi жах панаваў тады сярод людзей, як баялiся начэй - часу арыштаў! Пра гэта напiсана i расказана нямала.

Мелiся такiя даносчыкi i ў нашым iнтэрнаце, у тым лiку i ў нашым пакоi, дзе месцiлася пяць студэнтаў. Ён, той даносчык, залез у мой чамадан, прачытаў дзённiк, знайшоў пра тое "шчаслiвае сталiнскае сонца" i паслаў заяву-данос у так званыя органы.

Нiколi не забуду вечара i ночы з чацвёртага на пятага красавiка трыццаць сёмага года. Я прыйшоў з заняткаў нейкi прыгнечаны, як бы адчуваў бяду. Прылёг на ложак i ўзяўся дачытваць раман Мiкалая Вiрты "Адзiноцтва" пра сялянскае паўстанне супраць ваеннага камунiзму на Тамбоўшчыне. Заставалася прачытаць да канца старонак пяць, i я заснуў iмгненна i глыбока, выпусцiўшы з рук кнiгу сабе на грудзi. Разбудзiў мяне штуршок у плячо. Я расплюшчыў вочы i застыў ад страху: перада мной стаялi два энкавэдысты. Адзiн адразу ж палез у споднюю кiшэню майго пiнжака, дастаў адтуль мой пашпарт, студэнцкi бiлет, другi энкавэдыст паляпаў па кiшэнях штаноў - праверыў, цi няма зброi. Энкавэдысты паказалi мне ордэр на вобыск i арышт i ўзялiся правяраць усё ў маiм чамадане i ў тумбачцы. Вобыск скончылi адразу, як толькi знайшлi дзённiк. Больш шукаць нiчога не сталi. Я ўспомнiў запiс у дзённiку пра бацькаў лiст i пра "шчаслiвае сталiнскае сонца" i зразумеў, што гэта i будзе маёй вiной i маёй бядой.

Усе насельнiкi пакоя сядзелi на сваiх ложках. Я зiрнуў на кожнага i зразумеў, хто з iх данёс на мяне. I, як потым выявiлася, я не памылiўся.

Уражаны, узрушаны такой нечаканай бядой, я ўсё яшчэ не верыў, што гэта адбываецца са мной, што мяне зараз павядуць у турму. Мяне пачалi бiць нервовыя дрыжыкi, трэслася нага. Каб схаваць гэта i ўцiшыць дрыжыкi, я паклаў нагу на нагу i сцiскаў iх, сцiскаў... Хоць не курыў, папрасiў у каменданта iнтэрната, якi там жа прысутнiчаў, закурыць. Той спытаў дазволу ў сяржанта-энкавэдыста, працягнуў мне "беламорыну" i чыркнуў запалкай. Я зацягнуўся дымам на поўныя грудзi, задыхнуўся, закашляўся, але курыць не кiнуў. Ад курэння дрыжыкi спынiлiся. Я крыху паспакайнеў, спакойна распiсаўся ў пратаколе вобыску, спакойна сабраўся - узяў ручнiк, мыла, зубную шчотку, парашок. Усё астатняе кнiгi, канспекты, рукапiсы апавяданняў - засталося ў iнтэрнаце.

Вялi мяне з Нямiгi на вулiцу Ўрыцкага пехатой - шлях недалёкi.